In gesprek met onze partners

Waarom is het zo belangrijk om in te zetten op herstel en hergebruik?

Francine Beya (Ressources): “Als je goederen recycleert, treedt er meestal een waardeverlies op, omdat je bijvoorbeeld niet alle onderdelen kan valoriseren. Dat is het bekende verhaal van de Ladder van Lansink (het idee dat je prioriteit geeft aan de meest milieuvriendelijke verwerkingsmethodes, red.). Maar daarnaast is het ook een antwoord op onze consumptiemaatschappij die aanzet tot steeds nieuwe dingen kopen.”

Joren Verschaeve (HERW!N): “Daarin zit ook het sociale aspect van herstel en hergebruik en dat zie je bij elektr(on)ische apparaten heel duidelijk. Voor mensen in kansarmoede is een nieuwe wasmachine vaak niet betaalbaar, maar in de Kringwinkel kunnen ze wel terecht. Die apparaten inzamelen, sorteren en herstellen, dat zijn ook arbeidsintensieve processen. Hergebruik levert dus veel jobs op, in het bijzonder voor mensen met een bepaalde afstand tot de arbeidsmarkt. Op die manier vervullen Kringwinkels een dubbele maatschappelijke rol.”

Hoeveel jobs creëert de sociale economie in België?

Beya: “In Wallonië en Brussel gaat het over 7.800 personen, maar op verschillende niveaus: contractuelen, vrijwilligers en mensen in opleiding. In voltijdse equivalenten spreken we over 2.300.”

Verschaeve: “Er zijn veel verschillende vormen en statuten, maar je kan zeggen dat ongeveer 50.000 mensen in Vlaanderen op een of andere manier in de sociale economie werken. Specifiek voor de Kringwinkels gaat het over 6.000 mensen. Volgens ons onderzoek komen er eigenlijk dubbel zoveel mensen in aanmerking voor een job in de sociale economie, maar de middelen die daarvoor nodig zijn hebben we momenteel niet.”

Hoelang werken jullie al samen met Recupel?

Verschaeve: “Volgens mij al van bij de oprichting. De kringloopcentra deden al aan selectieve inzameling in de jaren 80. Bij de oprichting van Recupel werd dat proces geformaliseerd. Er kwamen samenwerkingsovereenkomsten die bepaalden welke apparaten in aanmerking komen, hoe cijfers gerapporteerd worden …”

Beya: “Onze samenwerking dateert van 1999, maar toen verliep die minder structureel. De oprichting van onze federatie kwam trouwens voort uit de wens van onze leden om te onderzoeken of er ruimte was voor de sociale economie binnen het systeem van Recupel. De ondertekening van de raamovereenkomst in 2006 heeft onze samenwerking getransformeerd tot een echt partnerschap.”

Wat is het aandeel van elektr(on)ische apparaten in jullie werking?

Beya: “In 2019 hebben we 21.000 ton apparaten ingezameld. Minder dan 2.000 ton daarvan ging naar herstel en hergebruik, de rest wordt gerecycleerd. Dat heeft deels te maken met de reflex om kapotte apparaten meteen te recycleren in plaats van ze te herstellen. Met de hulp van Recupel blijven we samenwerken met producenten en grote ketens om het aantal donaties van afgedankte apparaten voor hergebruik te doen stijgen.”

Verschaeve: “Grosso modo 10% van de inzameling via Kringwinkels gaat naar hergebruik. Dat cijfer kan nog wel hoger, maar het ligt deels ook aan de productgroep. Vaak worden de onderdelen van drie kapotte wasmachines gecombineerd tot één werkende, bijvoorbeeld. Op het totaal van onze omzet telt elektro voor ongeveer 5%. Dat is een belangrijk aandeel, maar minder dan de klassiekers: boeken, textiel en meubels.”

Hoe staat de consument vandaag tegenover hergebruik?

Beya: “Onze klanten zijn alleszins heel blij met hun apparaten. Ze krijgen de toestellen gemiddeld voor een derde van de prijs, terwijl er toch een uitgebreide kwaliteitscheck gebeurd is, wat niet altijd het geval is wanneer je tweehandsspullen koopt. Ze krijgen ook garantie op hun aankoop.”

Verschaeve: “Veel Kringwinkels zijn gegroeid uit de welzijnsbeweging. Zoals ik al zei is dat vandaag nog altijd een belangrijke rol voor ons: betaalbare goederen aanbieden voor mensen die het niet breed hebben. Daarnaast zien we een groeiende groep consumenten vanuit ecologisch gedachtegoed tweedehands kopen. Wat ons betreft is dat een positieve evolutie. Als wij meer verkopen, kunnen we meer middelen aan tewerkstelling besteden. Die stijgende populariteit doet ook de inzameling toenemen en zorgt voor een instroom aan toestellen van hogere kwaliteit.”

Hoe zien jullie het hergebruik van elektro in de toekomst evolueren?

Beya: “Het recht op herstel in de Europese Green Deal zal het herstellen van toestellen aanmoedigen. Wij zetten daar al op in met onze Repair Cafés, waar we consumenten leren hoe ze hun eigen apparaten kunnen herstellen. Tegelijkertijd evolueert de markt, bijvoorbeeld in de richting van as-a-service-modellen. Daar is onze rol voorlopig beperkt: het gaat om een verbintenis tussen producent en klant. Maar we volgen het wel op, zodat onze leden klaar zijn als de markt verandert.”

Verschaeve: “Elektro is wereldwijd een van de snelst groeiende afvalstromen. Vandaag zamelen we in België al meer dan 50% in. Er is dus nog een enorm potentieel waar wij onze schouders onder willen zetten. We moeten naar een systeem waarin de verschillende actoren veel nauwer samenwerken. We zien bijvoorbeeld dat producenten en retailers meer en meer vragende partij zijn om Kringwinkels in te schakelen als een voortraject om mensen op te leiden voor hun herstelateliers. Recupel kan een belangrijke rol spelen in die ketenbenadering.”

Hoe is de samenwerking tussen BD Logistics en Recupel ontstaan?

Kristof Gouvaerts: “We zijn heel natuurlijke partners. Aan de ene kant is BD Logistics gespecialiseerd in fijnmazige logistiek van grote goederen. We leveren meubels, koelkasten, wasmachines, … rechtstreeks bij de mensen thuis, eventueel met installatie. We zijn dus goed uitgerust om ook de omgekeerde beweging te maken voor Recupel: grote, afgedankt elektro ophalen bij inzamelpunten in de stad. Aan de andere kant zit duurzaamheid bij ons allebei in het DNA. Wij doen dat in de eerste plaats door goederenstromen aan de stadsrand samen te brengen. Zo beperken we de logistieke kilometers binnen de stad. We doen dat bovendien zo ecologisch mogelijk. We hebben een modulaire vloot met onder andere fietskoeriers, elektrische en CNG-voertuigen…”

“Het ophalen van afgedankt elektro was voor ons wel nieuw en dat vraagt extra aandacht. Een logistiek team zal normaal gesproken paletten laden en lossen. Wat we voor Recupel doen is veel minder gestandaardiseerd en kent meer wettelijke verplichtingen. Je moet investeren in de juiste hulpmiddelen en je mensen goed opleiden, zodat ze veilig en ergonomisch correct kunnen werken. Het is geen eenvoudige opdracht, maar daar zijn wij dan ook niet naar op zoek. BD Logistics staat voor logistiek met toegevoegde waarde.”

Hoe verloopt de samenwerking?

“Dat gaat heel goed. Recupel is een klein, dynamisch team en dat voelen we. Er is een heel korte lijn tussen beide organisaties en we communiceren heel open met elkaar. Daardoor kunnen we eventuele problemen makkelijk aankaarten en snel schakelen als het op oplossingen aankomt. We moeten niet door een logge administratie heen, maar kunnen vlot en informeel samenwerken.”

Hoe streeft BD Logistics naar duurzaamheid?

“We bekijken duurzaamheid zowel vanuit een ecologisch als een sociaal perspectief. Via een open ecosysteem werken we samen met verschillende partijen: maatwerkbedrijven, fietskoeriers, … Voor de inzameling van elektro werken we bijvoorbeeld samen met maatwerkbedrijf Manus. Zij sorteren de goederen en maken ze klaar voor bulkvervoer. In Mechelen werken we samen met WerKans. Zij helpen mensen aansluiting te vinden met de arbeidsmarkt. We richten nu zelf ook een maatwerkafdeling op binnen BD Logistics, al is dat nog een lang proces.”

“Daarnaast is mobiliteit een belangrijke factor in onze business. Daarvoor zetten we in op een modulaire vloot. Voor korte afstanden werken we met fietskoeriers. In de binnenstad werken we ook met elektrische camionettes. Voor iets langere afstanden schakelen we over op CNG en voor de grote paletten werken we met HVO. Dat is een soort biodiesel op basis van organische reststoffen. In combinatie met onze strategie om goederen samen te brengen aan de stadsrand, verlagen we zo onze CO₂-uitstoot met 75%.”

Hebben jullie ook plannen om jullie vloot volledig te elektrificeren?

“We bestellen geen voertuig meer als het niet duurzaam is. Liefst schakelen we zo snel mogelijk over op elektrisch of hybride. We volgen de evoluties in die markt ook nauwgezet op, maar voorlopig is de investering nog hoog en zijn de voertuigen die we willen aankopen niet altijd effectief verkrijgbaar. Vooral de elektrische vrachtwagens staan nog in de beginfase. Begin dit jaar breidden we onze groene vloot uit met een aantal e-Crafters. Voor ons zijn die vooral interessant voor de binnenstad en voor routes van 80 à 90 km. We zien ook dat onze klanten steeds meer in die richting geduwd worden door hun aandeelhouders en andere stakeholders. In Gent kan je bijvoorbeeld de stad al niet meer in zonder duurzaam voertuig.”

Ziet u ook een toekomst voor andere vormen van transport voor de inzameling van afgedankte apparaten?

“Ik geloof heel erg in het potentieel van watertransport. Al is dat natuurlijk niet meteen van toepassing voor onze fijnmazige logistiek. Maar we werken nu al met zeecontainers om onze gesorteerde goederen af te voeren over de weg. Die kan perfect met binnenvaart of ook via de spoorwegen afgevoerd worden. We houden daar ook wel rekening mee als we een locatie voor een depot zoeken: aan de rand van de stad en langs het water. In Hasselt ligt ons CityDepot bijvoorbeeld vlakbij het Albertkanaal. In dat geval moet ook de uiteindelijke verwerker aan een kanaal of spoorweg gelegen zijn en voorlopig is dat vaak niet zo. Ik denk dat daar voor Recupel wel een opportuniteit ligt en dat ze daarvoor open staan. Dat maakt onze samenwerking zo verrijkend: we kijken op eenzelfde manier naar de maatschappij en onze rol erin.”

Wat houdt de Green Deal precies in?

Patrick Van den Bossche, directeur van Agoria: “Ik zie het als Europa’s mens-op-de-maan-moment: een heel ambitieuze duurzaamheidsagenda die een brede betrokkenheid vergt, op alle niveaus van de samenleving. De hoofdbrok is het doel om klimaatneutraal te zijn tegen 2050. Op dat vlak vormen energie, gebouwen en mobiliteit grote uitdagingen. Maar er zijn ook pijlers gewijd aan vervuiling, gevaarlijke stoffen en biodiversiteit en er is een belangrijke rol weggelegd voor een schone, circulaire economie. De Europese Unie heeft daarvoor in 2020 het Circular Economy Action Plan opgesteld.”

Wat is de link tussen de circulaire economie en het klimaat?

“Om klimaatneutraal te worden, zijn er enorme investeringen nodig in onder meer infrastructuur en hernieuwbare energie. Dat vraagt veel grondstoffen, die nu al schaars worden. Het gevolg: volatiele prijzen en onzekerheid voor de bedrijven die met een stijgende vraag geconfronteerd worden. Ongeveer 50% van de CO₂-uitstoot is bovendien gekoppeld aan grondstoffen en in die context wordt circulariteit onmisbaar.”

“In België zijn we wel al vrij sterk in recyclage, zeker wat metalen betreft. Maar meer inzetten op grondstoffenefficiëntie, herstel en hergebruik is een noodzakelijke bijkomende strategie. Want hoe langer de levensduur, hoe beter we de toegevoegde waarde van grondstoffen en producten kunnen behouden in onze maatschappij. Een refurbished smartphone is honderd keer meer waard dan de ruwe grondstoffen die erin zitten.”

“Daarin is een belangrijke rol weggelegd voor nieuwe businessmodellen, zoals light as a service, ondersteund door digitale technologie. Die modellen sluiten automatisch de kringloop, want de aanbieder zal nu al nadenken over wat er na het eerste gebruik, soms tien jaar verder, met zijn product moet gebeuren.”

Wat is de impact van het Circular Economy Action Plan voor producenten van elektronische apparaten?

“De globale tendens is om meer in termen van waardeketens en ecosystemen te denken. Dat is een hele aanpassing, want technologiebedrijven zijn het van oudsher gewoon om technologische oplossingen te zoeken voor een probleem. Circulair denken is veel meer gebaseerd op partnerschap. Hoe pas je ecodesign toe zodat andere partijen het product makkelijk kunnen recycleren of herstellen? Hoe balanceer je dat met productveiligheid als buitenstaanders aan je producten gaan werken? Een uitdaging is hier om toegevoegde waarde te creëren voor iedere partij in de waardeketen.”

Hoe kunnen producenten van elektronische apparaten circulair worden?

“Wij raden onze leden aan om te experimenteren. Kies een segment dat zich ertoe leent, probeer niet meteen je hele gamma om te gooien. Breng het ecosysteem van je product in kaart, dan zie je wat ermee gebeurt na verkoop en kan je levensfases identificeren waar je zelf nog toegevoegde waarde kan creëren. Atlas Copco biedt bijvoorbeeld gebruikte compressoren aan die ze zelf helemaal opnieuw opgebouwd hebben via remanufacturing, volgens de huidige normen en met vernieuwde garantie. Ze boren daarmee een klantensegment aan dat niet noodzakelijk kan of wil investeren in hun volledig nieuwe compressoren.”

Wat zijn de voordelen van een digitale circulaire economie?

“Kort gezegd gaat dat over het gebruik van data om de levensduur van een product te verlengen of de verwerking te faciliteren. Denk bijvoorbeeld aan een recyclagebedrijf dat wil weten welke materialen in een toestel zitten, maar het concept is veel breder. Door je eigen toestellen te ’remanufacturen’ (herfabriceren), leer je bijvoorbeeld iets over de slijtage bij gebruik en daardoor kan je nog betrouwbaardere, duurzamere producten ontwikkelen. Veel van dat soort data is eigenlijk al beschikbaar. Maar producenten beseffen dat niet altijd of zien niet meteen hoe ze er toegevoegde waarde mee kunnen creëren.”

De EU heeft het ‘recht op herstel’ opgenomen in haar circulaire actieplan: een goed idee?

“Het recht op herstel is een zeer complex gegeven dat verder gaat dan het idee dat je een product kan herstellen. In principe is alles herstelbaar, maar het gaat ook over de kostprijs of over de leeftijd en prestaties van het product zelf versus de nieuwste stand van de technologie. Producenten zijn verplicht om gedurende een bepaalde periode wisselstukken ter beschikking te houden. Maar de technologie kan zeer snel veranderen, waardoor ze een stock moeten aanleggen van onderdelen die ze niet meer gebruiken. Dat is een kost die de consument mee zal betalen en dat kan ook een maatschappelijke kost betekenen. We moeten kijken naar mogelijke oplossingen, zoals de professionalisering van de herstelsector. Die kan extra tewerkstelling creëren. Zo kunnen we constructief invulling geven aan de belangrijke rol van herstel in een circulaire economie.”